TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, OSMANLILAR maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
OSMAN I
Osmanlı Devleti’nin ve hânedanının kurucusu (1302-1324).
PADİŞAH
İslâm devletlerinde çok geniş ülkelere sahip hükümdarlara verilen unvan.
SADRAZAM
Osmanlılar’da devlet idaresinin padişah vekili olarak önde gelen sorumlusu, başvezirin unvanı.
DÎVÂN-ı HÜMÂYUN
Osmanlı devlet yönetiminde XV. yüzyıl ortasından XVII. yüzyılın ilk yarısına kadar en önemli karar organı.
TOPKAPI SARAYI
KANUNNÂME
Osmanlılar’da devlet tarafından belirlenen ve derlenen kanunları ifade eden bir terim.
YENİÇERİ
Osmanlı askerî teşkilâtında özel konumlu, maaşlı, dâimî yaya ordusu.
TANZİMAT
Sultan Abdülmecid’in yayımladığı mülkî ıslahat programı ve bunun uygulandığı dönem.
MEŞRUTİYET
Osmanlılar’da anayasal saltanat dönemi (1876-1922).
OSMANLI TÜRKÇESİ
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Cumhuriyet’in ilânına kadar kullanılan Türkçe.
OSMANLICILIK
Farklı unsurları Osmanlı kimliğinde birleştirmeyi amaçlayan siyasî düşünce.
TEVÂRÎH-i ÂL-i OSMÂN
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan başlayarak yazılan bazı tarihlerin ortak adı.
ŞARK MESELESİ
Osmanlı Devleti’nin tasfiyesi ve topraklarının paylaşımı kavgası.
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ
Osmanlı Devleti’ne ait resmî defter, sicil ve evrakın bugün muhafaza edildiği yer.
KAYI
Tarihî geleneğe göre Osmanlı hânedanının mensup olduğuna inanılan Oğuz boyu.
SELÇUKLULAR
Türkler’in İslâmî devirde kurdukları en büyük hânedanlardan biri (1040-1308).
ANADOLU BEYLİKLERİ
XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde kurulmuş olan Türk beyliklerine verilen genel ad.
ERTUĞRUL GAZİ
Osmanlı Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey’in babası.
ORHAN
Osmanlı padişahı (1324-1362).
MURAD I
Osmanlı padişahı (1362-1389).
BAYEZİD I
Yıldırım lakabıyla tanınan Osmanlı padişahı (1389-1403).
MEHMED I
Osmanlı padişahı (1413-1421).
MURAD II
Osmanlı padişahı (1421-1444, 1446-1451).
MEHMED II
Osmanlı padişahı (1444-1446, 1451-1481).
BAYEZİD II
Osmanlı padişahı (1481-1512).
SELİM I
Yavuz lakabıyla tanınan Osmanlı padişahı (1512-1520).
SÜLEYMAN I
Kanûnî unvanıyla tanınan Osmanlı padişahı (1520-1566).
SELİM II
Osmanlı padişahı (1566-1574).
MURAD III
Osmanlı padişahı (1574-1595).
MEHMED III
Osmanlı padişahı (1595-1603).
AHMED I
Osmanlı padişahı (1603-1617).
MUSTAFA I
Osmanlı padişahı (1617-1618, 1622-1623).
OSMAN II
Osmanlı padişahı (1618-1622).
MURAD IV
Osmanlı padişahı (1623-1640).
İBRÂHİM
Osmanlı padişahı (1640-1648).
MEHMED IV
Osmanlı padişahı (1648-1687).
SÜLEYMAN II
Osmanlı padişahı (1687-1691).
AHMED II
Osmanlı padişahı (1691-1695).
MUSTAFA II
Osmanlı padişahı (1695-1703).
AHMED III
Osmanlı padişahı (1703-1730).
MAHMUD I
Osmanlı padişahı (1730-1754).
OSMAN III
Osmanlı padişahı (1754-1757).
MUSTAFA III
Osmanlı padişahı (1757-1774).
ABDÜLHAMİD I
Osmanlı padişahı (1774-1789).
SELİM III
Osmanlı padişahı (1789-1807).
MUSTAFA IV
Osmanlı padişahı (1807-1808).
MAHMUD II
Osmanlı padişahı (1808-1839).
ABDÜLMECİD
Osmanlı padişahı (1839-1861).
ABDÜLAZİZ
Osmanlı padişahı (1861-1876).
MURAD V
Osmanlı padişahı (1876).
ABDÜLHAMİD II
Osmanlı padişahı (1876-1909).
MEHMED V
Osmanlı padişahı (1909-1918).
MEHMED VI
Son Osmanlı padişahı (1918-1922).
ABDÜLMECİD EFENDİ
Son Osmanlı halifesi (1922-1924).
MÂBEYN-i HÜMÂYUN
Osmanlı sarayında devlet işlerinin görüldüğü mekân.
ŞEYHÜLİSLÂM
Osmanlılar’da ilmiye teşkilâtının başındaki âlimin unvanı.
KAZASKER
İslâm tarihinde askerler arasındaki davalara bakan ordu kadısı, Osmanlılar’da Dîvân-ı Hümâyun’un üyesi, yargı ve eğitim teşkilâtının sorumlusu.
NİŞANCI
Osmanlı bürokrasisinde Dîvân-ı Hümâyun üyesi olan üst düzey görevli.
DEFTERDAR
Osmanlılar’da maliye teşkilâtının başı.
REÎSÜLKÜTTÂB
Osmanlı bürokrasisinde yazı işlerini yürüten Divan Kalemi’nin âmiri.
VAK‘ANÜVİS
Osmanlı Devleti’nde resmî tarihçiler için kullanılan unvan.
BEYLERBEYİ
Osmanlı taşra teşkilâtında en büyük idarî birim olan eyaletin askerî ve idarî âmiri.
İLMİYE
Osmanlı Devleti’nde eğitim, yargı, fetva ve diyanet teşkilâtını oluşturan medrese menşeli ulemâ sınıfı.
KALEMİYE
Osmanlı bürokrasi sistemini oluşturan çeşitli dairelerin görevlilerini ifade eden bir tabir.
EHL-i ÖRF
Osmanlı Devleti’nde padişahın icraî, idarî ve askerî yetkilerini temsil eden, ulemâ dışında kalan görevliler.
ASKERÎ
Osmanlılar’da reayadan ayrı olarak elinde padişah beratı bulunan, vergi ve yargılamada özel statüye sahip zümre.
REÂYÂ
Osmanlılar’da tebaa, halk anlamında kullanılan bir tabir.
ÂYAN
Osmanlılar’da şehir ve kasabalarda devletle halk arasındaki ilişkileri düzenleyen kimselere verilen ad.
ENDERUN
Osmanlılar’da idarî ve askerî kadronun yetiştirilmesi için teşkil edilen saray eğitim kurumu.
DEFTERHÂNE
Osmanlılar’da arazi ve timar kayıtlarıyla ilgili defterlerin saklandığı devlet dairesinin adı.
HAZİNE
Osmanlılar’da devlete ait nakit, kıymetli eşya ve bunlarla ilgili evrakın saklanıp korunduğu yer.
TEKÂLÎF
Osmanlı maliyesinde devletin talep ettiği vergi ve harçların genel adı.
BÂBIÂLİ
XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren Paşa Kapısı ve Sadâret Dairesi, nezâretlerin kurulmasından sonra da Osmanlı hükümeti mânasında kullanılan bir tabir.
KĀNÛN-ı ESÂSÎ
1876 yılında kabul edilen Osmanlı Devleti anayasası.
DEVŞİRME
Osmanlı tebaası bazı hıristiyan çocuklarının başta askerlik ve saray olmak üzere çeşitli görevlerde kullanılmak üzere devlet hizmetine alınması.
ASÂKİR-i MANSÛRE-i MUHAMMEDİYYE
Yeniçeri Ocağı’nın II. Mahmud tarafından 1826 yılında kaldırılması üzerine onun yerine kurulan yeni askerî teşkilâta verilen ad.
MÎRÎ ARAZİ
Osmanlı Devleti’nde mülkiyeti devlete ait olup tasarruf hakkı kullananlara devredilmiş arazi.
TİMAR
Osmanlılar’da devlete ait toprakların askerî ve idarî gayelerle tahsisine dayalı sistem.
İSTİMÂLET
Osmanlılar’ın uyguladığı meylettirici ve uzlaştırıcı fetih siyaseti için kullanılan tabir.
BATILILAŞMA
Batı dışındaki toplumlarda Batı’nın gelişmişlik seviyesine ulaşma çabalarını ifade etmek için kullanılan bir tabir.
EDEBÂLİ
İlk Osmanlı kadısı ve mutasavvıf.
DÂVÛD-i KAYSERÎ
Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde yaşayan mutasavvıf ve ilk Osmanlı müderrisi.
FETRET DEVRİ
Ankara Savaşı’ndan sonra Yıldırım Bayezid’in oğullarının birbirleriyle saltanat mücadelesi yaptıkları dönem (1402-1413).
CELÂLÎ İSYANLARI
XVI ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı idaresine karşı Anadolu’da meydana gelen isyanların genel adı.
LÂLE DEVRİ
Osmanlı tarihinin 1718-1730 yılları arasına sonradan verilen ad.
NİZÂM-ı CEDÎD
III. Selim zamanında yenilenme ve yeniden yapılanma dönemi (1792-1807).
ISLAHAT FERMANI
Tanzimat’ın ilânından sonraki uygulamalarla ilgili olarak özellikle gayri müslimlere yeni haklar tanıyan 1856 tarihli hatt-ı hümâyun.
DÜYÛN-ı UMÛMİYYE
Osmanlı genel borçlarına ve bunların ödenmesi için kurulan teşkilâta verilen ad.
DİVAN EDEBİYATI
Türk edebiyatının İslâm medeniyeti dairesinde Arap ve Fars edebiyatları yanında meydana getirdiği büyük edebiyat kolu.
MEHTER
Osmanlılar’da resmî-askerî mûsiki takımı ve buna ait mehterhâne teşkilâtında görevli kişi.
MUZIKA-yi HÜMÂYUN
Osmanlılar’da mehterhânenin yerine kurulan saray bando ve orkestrası; buna icracı yetiştirmek ve Türk mûsikisi öğretimi vermek amacıyla oluşturulan kuruluş.
DÂRÜLELHAN
Osmanlı Devleti’nde kurulan ilk resmî mûsiki mektebi.
MECLİS-i A‘YÂN
İki meclisli Osmanlı Parlamentosu’nun padişahın tayin ettiği üyelerden oluşan kanadı.
MECLİS-i MEB‘ÛSAN
İki meclisli Osmanlı Parlamentosu’nun seçimle gelen üyelerden oluşan kanadı.
MECLİS-i MEŞVERET
Osmanlı Devleti’nde önemli ve olağan üstü konuların görüşüldüğü danışma meclisi.
MECLİS-i MEŞÂYİH
Tekkeleri denetlemek ve idarî işlerine bakmak üzere 1866 yılında şeyhülislâmlığa bağlı olarak kurulan müessese.
MECLİS-i VÜKELÂ
Sadrazamın başkanlığında nâzırlardan oluşan ve Osmanlı hükümetini niteleyen meclis.
MECELLE-i AHKÂM-ı ADLİYYE
Osmanlı Devleti’nde 1868-1876 yılları arasında hazırlanan ve daha çok borçlar, eşya ve yargılama hukuku esaslarını içeren kanun.
SAHN-ı SEMÂN
Fâtih Sultan Mehmed tarafından İstanbul’da kurulan yüksek dereceli medrese.
DÂRÜLFÜNUN
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda kurulan yüksek öğretim müessesesi.
TAKVÎM-i VEKĀYİ‘
Osmanlı Devleti’nin ilk resmî gazetesi.
DÂRÜTTIBÂA
Osmanlı topraklarında ve İslâm âleminde kurulan ilk matbaaya verilen ad.
DEVLET ANA
Kemal Tahir’in (ö. 1973) Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu anlatan romanı.
