OTTO-DORN, Katharina

Almanya’nın Wiesbaden şehrinde doğdu. Viyana Üniversitesi’nde Josef Strzygowski’nin yanında öğrenim gördü ve Sâsânî gümüş eserlerine dair hazırladığı tezle doktor oldu (1933). 1934’te Berlin Devlet Müzeleri İslâmî Eserler Bölümü müdürü Ernst Kühnel’in yanında çalıştı ve onun yönlendirmesiyle İslâm sanatı üzerinde yoğunlaştı. 1935’te İstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü’nde İznik seramikleriyle ilgilenmeye başladı ve 1942’de üyesi olduğu bu enstitünün 1944 yılına kadar çeşitli araştırma ve kazı programlarına katıldı. Bu sırada İznik’in İslâm dönemi yapı ve sanat varlığını ortaya koyan Das Islamische İznik adlı kitabını yayımladı (Berlin 1941). Theresa Goell ile Nemrut dağı yakınındaki Kâhta sitini kazdıktan sonra 1944’te, Bizans mimarisi uzmanı Alfons Maria Schneider ile birlikte Adana-Antakya çevrelerinde henüz tanınmamış birçok İslâm anıtını ele alarak önemli yüzey araştırmalarına girişti. Ancak o günlerde Türkiye-Almanya ilişkilerinin kesilmesi yüzünden ülkeden ayrılmak zorunda kaldı. II. Dünya Savaşı’nın ardından Heidelberg Üniversitesi’nde genel İslâm sanatı derslerini ve Hint-İslâm minyatürleri seminerini üstlendi. Alfons Maria Schneider’in Suriye’deki hıristiyan Roma merkezlerinden olan Rusâfe’deki kazılarına katıldı. Onun ölümü üzerine kazı başkanlığına getirilen Johannes Kollwitz ile çalıştı ve şehrin fethinden sonra Emevî Halifesi Hişâm’ın sur dışına yaptırdığı sarayı ortaya çıkardı.

Otto-Dorn, 1954’te Ankara Üniversitesi’nin davetiyle Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Sanat Tarihi ve Türk Sanatı Kürsüsü’nü kurdu. Bir taraftan sayıları hızla artan öğrencilerini yetiştirirken bir taraftan da Anadolu Türk-İslâm sanatı alanına yeni bilgiler kazandıran araştırmalarının sonuçlarını yayımladı. Selçuklu çağından Geç Osmanlı dönemi Kütahya çinilerine uzanan Türk seramik sanatını incelediği Türkische Keramik adlı kitabı (Ankara 1957) bu dönemde verdiği ilk büyük eserdir. Otto-Dorn, Anadolu Selçuklu sanatının biçimde ve ikonografide Asyalı kökleri, mimarisinin tipolojisi, ahşap camiler, figürlü mezar taşları, Türk-Çin hayvan takvimi simgelerinin İslâm sanatına geçişi, Van’ın Ahtamar adasındaki Ermeni kilisesinin kabartmalarında Türk-İslâm sanatının biçim ve ikonografi etkileri gibi konuları ilk defa bilim dünyasına mal etti, bu arada Ahtamar tezi dolayısıyla Batı’daki bazı fanatik çevrelerin hücumuna uğradı. Ankara’daki hocalığı sırasında hazırladığı Die Kunst des Islam adlı kitabı (Baden-Baden 1964), İslâm sanat ve mimarlığını başlangıcından Osmanlı ve Hint-Bâbürlü devirlerinin sonuna kadar düzenli biçimde kurgulayıp değerlendirdiği bir ömür birikiminin ürünüdür; eser birçok dile çevrilmiş ve yeni baskıları yapılmıştır. Anadolu Selçuklu saray sitesi Kubâdâbâd’da çeşitli uzmanlarla birlikte yürüttüğü kazılar (1965-1966) bu tür çalışmaları kurumsallaştırma yolunda atılmış ilk adımdır. Bu adım uluslararası bilimde yankı uyandırmış ve Türk-İslâm uygarlığına yönelik arkeolojinin Türkiye’deki dönüm noktasını oluşturmuştur. O yıllarda planı belirlenmiş tek Selçuklu saray külliyesi olan bu görkemli anıtlar topluluğunun yapısal özellikleriyle çini ve resim sanatı örnekleri bilimsel düzenle ilk defa ortaya konulmuş (bk. KUBÂDÂBÂD SARAYI), onun çalışma tarzı ve yayımları bu alanda model teşkil etmiştir. Bu yayımlardan birer makale halinde hazırladığı kazı raporları, Selçuklu ikonografisinden tasvir sanatının köklerine kadar birçok konuda yeni bilgiler ve özgün görüşler sergileyen kaynak eser niteliğindedir. Otto-Dorn, 1967’de California Üniversitesi’nin (Los Angeles) daveti üzerine Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti. 1978’de emekli olduktan sonra Berkeley ve Viyana üniversitelerinde ders verdi; 1980’lerin sonunda Heidelberg’e döndü. Ertesi yıl öğrencileri ve meslektaşları ona bir armağan kitabı sundular (bk. bibl.). 4 Nisan 1999’da Heidelberg’de öldü. Onun çalışmaları Anadolu Selçuklu sanatı araştırmalarına ufuk açmış ve bu sanata bilim dünyasında hak ettiği yeri kazandırmıştır.

Otto-Dorn’un başlıca eserleri arasında şu makaleleri büyük önem taşımaktadır: “Östlicher Einfluss auf eine Gruppe iranischer Silberschalen” (Ostasiatische Zeitschrift, N. F., XIII, 3/4 [Berlin 1935], s. 82-91); “Die Islamischen Bauinschriften von Kâhta, Forschungen in Kommagene” (Istanbuler Forschungen, X [Berlin 1939], s. 97-101); “Osmanische Ornamentale Wandmalerei” (KOr., I [1950], s. 45-54); “Figurendarstellung im Islam” (Archäologischer Anzeiger, LXV-LXVI [Berlin 1950], s. 323-357); “Die Isa Bey Moschee in Ephesus” (Istanbuler Forschungen, XVII [Berlin 1950], s. 115-131); “Islamische Denkmäler Kilikiens” (Jahrbuch für Kleinasiatische Forschung, II/2 [Heidelberg 1952], s. 113-126); “Religiöse Kunst des Islam” (Die Religion in Geschichte und Gegenwart, 3/IV [Tübingen 1954], s. 158-161); “Moschee” (a.g.e., 3/IV [1954], s. 1145-1150); “Der Mihrab der Arslan Hane Moschee in Ankara” (Anatolia, I [Ankara 1956], s. 71-75); “Eine Seldschukische Silberschale / Bir Selçuk Gümüş Kâsesi” (VD, sy. 3 [1957], s. 85-91); “Grabung im Umayyadischen Rusâfa” (Ars Orientalis, II [Baltimore 1957], s. 119-133); “Türkische Grabsteine mit Figurenreliefs aus Kleinasien” (a.g.e., III [1959], s. 63-76); “Bericht über die Grabung im islamischen Rusafa” (Les annales archéologiques de Syrie, IV-V [Damaskus 1954-55], s. 45-58); “Bericht über die Grabung im islamischen Rusafa” (Archäologischer Anzeiger, LXIX [Berlin 1955], s. 138-159); “Seldschukische Holz Säulenmoscheen in Kleinasien” (Aus der Welt des islamischen Kunst: Festschrift für Ernst Kühnel, Berlin 1959, s. 59-88); “Türkisch-Islamisches Bildgut in den Figurenreliefs von Achtamar” (Anatolia, VI [Ankara 1963], s. 1-69); “Der Seldschukische Moscheebau in Kleinasien” (Zeitschrift für Kulturaustausch, XII/2-3 [Stuttgart 1962], s. 158-163); “Keramikfunde aus dem Mittelalter aus der frühosmanischen Zeit” (Arsameia am Nymphaios. Die Ausgrabungen im Hierothesion des Mithradates Kallinikos, Berlin 1963, s. 246-274, Theresa Goell ile birlikte); “Darstellungen des Turco-Chinesischen Tierzyklus in der islamischen Kunst” (Beiträge zur Kunstgeschichte Asiens: In Memoriam Ernst Diez, İstanbul 1963, s. 131-165); “Die Seldschuken in Anatolien” (Türkische Kunst, July-August 1965, Baden-Baden, s. 20-26); “Türkische Kunst in Kleinasien” (Baedeker’s Autoreiseführer [Stuttgart 1965-66], s. 58-66); “Bericht über die Grabung in Kobadabad (Oktober 1965)” (Archäologischer Anzeiger, II [Berlin 1966], s. 170-183); “Die Ulu Dschami in Sivrihisar” (Anatolia, IX [Ankara 1967], s. 161-189); “Nachleben Byzantinischer Traditionen in der Moschee Murad’s II in Edirne” (Aspects of the Balkans, Contributions to the International Balkan Conference, October 1969 [Moutan 1972], s. 82-91); “Bericht über die Grabung in Kobadabad 1966” (Archäologischer Anzeiger, IV [Berlin 1969], s. 438-506); “Die menschliche Figurendarstellung auf den Fliesen von Kobadabad” (Forschungen zur Kunst Asiens: In Memoriam Kurt Erdmann [ed. Oktay Aslanapa – R. Naumann], Istanbul 1969, s. 111-139); “The Art of Ceramics” (Islamic Art, the Nasli Heeramaneck Collection, Los Angeles County Museum of Art [Los Angeles 1973], s. 14-69); “Figural Stone Reliefs on Seljuk Sacred Architecture in Anatolia” (KOr., XII/1-2 [1980], s. 103-149).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 8-9 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.