ŞİRBÎNÎ, Abdurrahman b. Muhammed

Ezher’de öğrenim gördü ve Ahmed el-Mersafî, İbrâhim el-Bâcûrî, İbrâhim es-Sekkā, Ekrem el-Efgānî gibi hocalardan ders aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Ezher’de müderrislik yaptı ve eski kaynaklar hakkındaki bilgisiyle tanındı. Kendisinden ders alanlar arasında Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî, Muhammed İlîş, Şernûbî, Abdülhay el-Kettânî, Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî gibi tanınmış âlimler bulunmaktadır. Şirbînî, Mısır’da Batı tipi eğitimin giderek yaygınlık kazanmasıyla birlikte ıslaha yönelik arayışların başladığı Ezher’de geleneksel yaklaşımı benimseyip Muhammed Abduh’un öncülüğünü yaptığı yenilikçi gruba muhalefet etti. Islah yanlısı Ali b. Muhammed el-Biblâvî’yi Ezher şeyhliğinden ve üç gün sonra Muhammed Abduh’u Ezher İdare Meclisi üyeliğinden alan Hidiv II. Abbas Hilmi, Şirbînî’yi Ezher şeyhliğine getirdi (13 Muharrem 1323/20 Mart 1905). Şirbînî, Ezher’in dinî ilimlerin öğretimi için kurulduğunu, modern bilimlere önem verilmesi halinde dinî ilimlerin ihmal edileceğini ileri sürüp ıslahın sadece öğrencilerin hayat şartlarının düzeltilmesiyle sınırlı tutulmasını istiyordu. Bu sebeple felsefe ve mantık derslerine son verdi. Muhammed Abduh, Muḳaṭṭam gazetesinde yazdığı yazılarla onu eleştirdi. Hidivin beklentilerine cevap verme konusunda Şirbînî de isteksiz davranınca 16 Zilhicce 1324’te (31 Ocak 1907) Ezher şeyhliği görevinden alındı ve yerine Hassûne en-Nevâvî ikinci defa şeyhliğe tayin edildi. Şirbînî 23 Cemâziyelâhir 1326’da (23 Temmuz 1908) vefat etti. Şâfiî mezhebine mensup olan Şirbînî daha çok bu mezhebin fıkhına dair şerh ve hâşiyeler üzerine yazdığı takrirlerle (ta‘lîkāt) tanınmıştır.

Eserleri. 1. Taḳrîr ʿalâ Ḥâşiyeti’l-Bennânî ʿalâ Şerḥi’l-Maḥallî. Celâledin el-Mahallî’nin Tâceddin es-Sübkî’ye ait fıkıh usulüne dair Cemʿu’l-cevâmiʿ adlı esere yazdığı şerh üzerine Abdurrahman b. Câdullah el-Bennânî tarafından kaleme alınan hâşiyeye yazılmış bir takrirdir (I-II, Kahire 1304, 1318; nşr. Muhammed Abdülkādir Şâhîn, I-II, Beyrut 2005).

2. Ḥâşiyetü’l-Ġureri’l-behiyye. Zekeriyyâ el-Ensârî’nin İbnü’l-Verdî’ye ait Şâfiî fıkhına dair el-Behcetü’l-Verdiyye adlı esere yazdığı şerhin hâşiyesidir. İbn Kāsım el-Abbâdî’nin aynı şerh için kaleme aldığı hâşiye ve yine Şirbînî’nin bu hâşiye üzerine yazdığı takrirle birlikte basılmıştır (I-V, Kahire 1315, 1318; nşr. Muhammed Abdülkādir Atâ, I-XI, Beyrut 1418/1997).

3. Feyżü’l-fettâḥ ʿalâ ḥavâşî Şerḥi Telḫîṣi’l-Miftâḥ. Teftâzânî’nin Telḫîṣü’l-Miftâḥ’a yazdığı el-Muṭavvel adlı şerh üzerine Abdülhakîm es-Siyâlkûtî’nin kaleme aldığı hâşiyeyle ilgili bir takrirdir (I-IV, Kahire 1323-1326, 1328, 1333, 1345).

4. Taḳrîr ʿalâ ḥâşiyeti’l-ʿAṭṭâr. Celâledin el-Mahallî’nin Tâceddin es-Sübkî’ye ait Cemʿu’l-cevâmiʿadlı eserine yazdığı şerh ile bunun üzerine Hasan b. Muhammed el-Attâr’ın kaleme aldığı hâşiyenin ibarelerini açıklamaktadır (I-II, Kahire 1316, 1358).

5. Taḳrîr ʿalâ Ḥâşiyeti ʿAbdilḥakîm ʿale’l-Ḳuṭb ʿale’ş-Şemsiyye. Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin Kutbüddin er-Râzî’ye ait Şerḥu’ş-Şemsiyye’ye yazdığı hâşiye üzerine Siyâlkûtî’nin kaleme aldığı hâşiyenin ta‘lîkātıdır (Kahire 1328).

6. Taḳrîr ʿalâ Şerḥi’l-Ḳuşcî ʿalâ Risâleti’l-ʿAḍud fi’l-vażʿ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 5201 h.).

Şirbînî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Taḳrîr ʿalâ Ḥâşiyeti ʿAbdilḥakîm ʿale’l-ʿAḳāʾid, Taḳrîr ʿale’l-Üşmûnî, Taḳyîdât ʿalâ şerḥi’l-Celâl el-Maḥallî ʿale’l-Minhâci’l-fıḳhî, Taḳyîdât ʿalâ şerḥi’l-Ḳasṭallânî ʿale’l-Buḫârî, Ḥâşiye ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 188-189 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.